Rodnaja historyja

✍️ Vasil Bykaŭ: hołas sumleńnia Biełarusi

19 červienia 1924 h. u vioscy Byčki (Ušacki rajon) naradziŭsia Vasil Bykaŭ — budučy klasyk biełaruskaj litaratury, čyje tvory stali symbalem mužnaści j maralnaj praŭdy. Jon prajšoŭ Druhuju suśvietnuju vajnu ad Ukrainy da Aŭstryi, byŭ dvojčy ciažka paranieny, a pad Kiravahradam jaho pamyłkova pryznali zahinułym — imia piśmieńnika dahetul vysiečana na memaryjalnym abielisku ⚔️.

Paśla vajny Bykaŭ žyŭ u Horadni, pracavaŭ u haziecie «Haradzienskaja praŭda». 📚Mienavita tut jon napisaŭ svaje hałoŭnyja tvory: «Alpijskaja bałada», «Miortvym nie balić», «Sotnikaŭ», dzie raskryŭ trahiedyju čałavieka na vajnie j jaho maralny vybar. Jaho knihi, pierakładzienyja na 50 movaŭ, prynieśli biełaruskaj litaratury suśvietnaje pryznańnie 🏆.

✊ Bykaŭ nikoli nie ŭstupaŭ u KPSS, vystupaŭ suprać rusyfikacyi j byŭ aktyŭnym prychilnikam adradžeńnia biełaruskaj movy j kultury.

#Biełaruś #Litaratura #Bykaŭ

📚 Bolš za 100 hadoŭ tamu vyjšła paema Jakuba Kołasa ”Novaja ziamla” — pieršy bujny epičny tvor biełaruskaj litaratury, što staŭ ”encykłapiedyjaj sialanskaha žyćcia” kanca XIX — pačatku XX stahodździaŭ! 🌾

Čamu heta epachalna?

✍️ Aŭtabijahrafičnaść: Hałoŭny hieroj Michał — pratatyp baćki paeta, a dziadźka Antoś i chata ŭ Pareččy (Łastok) adlustroŭvajuć realnyja miaściny j ludziej ź dziacinstva Kołasa.
🌱Tema ziamli: Paema pra pošuk ”svajho kuta” — heta manifest voli biełaruskaha sialanstva, jakoje imknułasia vyzvalicca z-pad panskaha pryhonu.
🏰 Stvareńnie ŭ niavoli: Pieršyja raździeły napisany ŭ mienskaj viaźnicie (1911), dzie Kołas uspaminaŭ rodnyja krajavidy.

Spadčyna

”Novaja ziamla” — heta himn pryrodzie Biełarusi (”Moj rodny kut, jak ty mnie miły!..”), tradycyjam (apisańni Kalad, Vialikdnia) i haścinnaści (”Dzień byŭ śviaty. Jašče ad rańnia / Blincy piaklisia...”). Siońnia jana zastajecca litaraturnym symbalem nacyjanalnaj identyčnaści!

#Biełaruś #HistoryjaBiełarusi #Litaratura #Kołas #Łacinkaj

⚔️ U 1508 hodzie paspalitaje rušeńnie Vialikaha Kniastva Litoŭskaha vyjšła ź Lidy, kab spynić maskoŭskaje ŭvarvańnie. Heta byŭ uzrušajučy prykład adzinstva: biełaruskaja šlachta, miaščanie j sialanie abjadnalisia pad kamandavańniem Stanisłava Kiški j Albrechta Haštolda, kab abaranić rodnyja ziemli ad zachopaŭ Maskoŭskaj dziaržavy! 🛡️

Maskoŭskija vojski pahražali Smalensku j Viciebsku, ale masavaja mabilizacyja žycharoŭ Horadni, Miensku j inšych rehijonaŭ pierałamiła chod kanfliktu. Vajenny hienij kiraŭnikoŭ i mužnaść prostych ludziej zabiaśpiečyli pieramohu — VKŁ zachavała ŭschodnija rubiažy dziaržavy. 🤝

Hetaja padzieja — žyvy śviedka taho, jak biełarusy stahodździami abaraniali svaju krainu!⚔️

Na vidarysie: Šlachieckaje apałčeńnie na karcinie Juzafa Branta, 1880

#HistoryjaBiełarusi #VKŁ #Lida #Łacinakaj@historianinBelarus

🎭 U červieni 1746 hodzie ŭ letniaj rezydencyi Alba (Niaśviž) adbyłasia histaryčnaja premjera kamedyi «Daścipnaje kachańnie», napisanaj kniažnoj Franciškaj Uršulaj Radzivił(na vidarysie). Heta byŭ nia tolki prydvorny spektakl, ale j symbal roskvitu biełaruskaha baroka! ✨

Čamu heta važna?

1. Franciška Ŭršula — pieršaja žančyna-dramaturh VKŁ, jakaja stvaryła 16 pjes na polskaj i francuskaj movach. Jaje tvory ŭzbahacili repiertuar Niaśviskaha teatra, lepšaha ŭ Rečy Paspalitaj 🎭.

2. «Daścipnaje kachańnie» adlustravała elehantny humar i filazofiju epochi Aśviety, dzie sceničnyja dekaracyi j kaściumy dasiahali eŭrapejskich standartaŭ 💫.

3. Pad patranažam Radziviłaŭ Niaśviž pieratvaryŭsia ŭ kulturnuju stalicu: tut dziejničali arkiestry, baletnaja trupa j pieršaja prafesyjnaja teatralnaja škoła 🏰.

Sučasny vodhuk

Siońnia hetaja padzieja nahadvaje pra załatoje stahodździe biełaruskaj kultury, kali tvorčaść žančyn farmavała nacyjanalnuju identyčnaść. Niaśviski teatar — naš adkaz Viersalu!

#HistoryjaBiełarusi #Radziviły #Teatar #Lacinkaj

⚖️ 7 чэрвеня 1563: Віленскі прывілей — роўнасьць веры ў Вялікім Княстве!

7 чэрвеня 1563 году вялікі князь Жыгімонт Аўгуст падпісаў Віленскі прывілей — гістарычны дакумэнт, які зраўнаваў у правах каталіцкую й праваслаўную шляхту ВКЛ. Гэта быў ня толькі палітычны крок, але й сымбаль талерантнасьці, які зьмяніў лёс беларускіх зямель! 👑

Чаму гэта важна?

- Скасаваньне дыскрымінацыі: Прывілей адмяніў абмежаваньні Гарадзельскага прывілею 1413 году, дзе толькі каталікі маглі займаць вышэйшыя пасады (ваяводаў, кашталянаў). Цяпер праваслаўныя маглі кіраваць дзяржавай нароўні з усімі!.
- Абарона ад зьнешняй пагрозы: Непасрэднай прычынай сталі няўдачы ў Інфлянцкай вайне з Маскоўскай дзяржавай (1558–1582). Княства мабілізавала ўсе сілы, аб’ядноўваючы шляхту незалежна ад веравызнаньня.
- Пратэстанты таксама ў выйгрышы: Хаць у тэксьце пратэстанты не згадваліся, прывілей распаўсюджваўся й на іх — дзякуючы ўмове: «хрысьціянскае веравызнаньне».

Значэньне для Беларусі

🤝 Культурны сінтэз: Дакумэнт замацаваў статус ВКЛ як дзяржавы, дзе розныя культуры й рэлігіі існуюць побач. Прывілей быў напісаны на старабеларускай мове — сьведчаньне моўнай спадчыны краю.

Сучасны сэнс

Віленскі прывілей — гэта не архіўная нататка, а жывы сымбаль справядлівасьці. Ён нагадвае: роўнасьць і павага да розных традыцый былі асновай магутнасьці ВКЛ. Сёньня гэтая дата — прыклад, як Беларусь можа быць мастом паміж культурамі!

#ГісторыяБеларусі #ВКЛ #Талерантнасьць

⚔️Бітва пад Коркгаўзам — перамога зьвязу Рыгі й ВКЛ!

1 чэрвеня 1289 году зьвязнае войска Рыгі й Вялікага Княства Літоўскага на чале з князем Віценем разграміла армію Лівонскага ордэна каля ракі Трэйдэн (сучасная Латвія). Гэта быў адзін з найбуйнейшых трыюмфаў у барацьбе супраць крыжацкай агрэсыі канца ХІІІ стагодзьдзя!

Ход падзей:

- Зьвязьнікі (рыжане + літвінскія атрады) спалілі ордэнскі замак Каркус-Коркгаўз і спустошылі ўладаньні крыжакоў, вызваліўшы тысячы палонных.
- На зваротным шляху іх атакаваў ландмайстар Бруна з рыцарамі. Першы ўдар быў няўдалым: загінула 800 воінаў ВКЛ, але князь Віцень арганізаваў контратаку. 🔥
- З дапамогай рыскага войска літвіны разьбілі ворага: загінулі 1,5 тыс. крыжакоў, 22 рыцары й сам Бруна.

Бітва паказала:

🛡️ Майстэрства ваеначальнікаў ВКЛ (стратэгія Віценя выратавала становішча);
🤝 Моц зьвязаў: Рыга + ВКЛ = непераможная сіла супраць агульнай пагрозы;
💥 Адвагу нашых продкаў, якія спынілі экспансію Ордэна на ўсход.

#ГісторыяБеларусі #ВКЛ

🏰 Smalensk – hieraičny ščyt VKŁ

3 červienia 1611 hodu paśla 20-miesiačnaj abłohi vojski Vialikaha Kniastva Litovskaha na čale z karalom Žyhimontam Vazam uziali Smalensk – klučavuju krepaść na ŭschodnich rubiažach dziaržavy. Hetaja pieramoha stała vynikam stratehičnaha majsterstva j ciarpieńnia, bo horad zmahaŭsia da apošniaha: 5,4 tys. abaroncaŭ pad kiraŭnictvam vajavody Michaiła Šejna strymlivali nacisk, rujnujučy ścieny padryvami j adbivajučy šturmy.

📌Smalensk byŭ «bramaj da Maskvy» – jaho zachop adkryvaŭ VKŁ šlach da ŭpłyvu na Rasieju ŭ čas Smuty.

📌Abłoha pakazała vajenny hienij VKŁ: padkopy pad Kopyckija varoty j artyleryjskija bambardavańnia pierałamili chod boju.

📌Horad staŭ častkaj Smalenskaha vajavodztva VKŁ na 43 hady (1611–1654), dzie kvitnieli handal, budavalisia kaścioły j ratuša.

Trahiedyjaj stała hibiel apošnich abaroncaŭ va Ŭśpienskim sabory, jakija padpalili porach, kab nie zdavacca.💥 Ich achviarnaść – symbal baraćby za rodnuju ziamlu, jakaja dla VKŁ była ściaham samastojnaści.🛡️

#HistoryjaBiełarusi #VKŁ #Smalensk

⚔️🎨 Генрых Дмахоўскі: скульптар і паўстанец, які злучыў мастацтва з барацьбой

Генрых Дмахоўскі (1810–1863) — адзін з герояў беларускай гісторыі, чыё імя зьвязана з нацыянальна-вызваленчым рухам і мастацтвам.

🛤Шлях жыцьця
Дмахоўскі ўдзельнічаў у паўстаньнях 1830–1831 і 1863–1864 гадоў. Падчас першага паўстаньня ён камандаваў партызанскім атрадам на Палесьсі, а пасьля паразы быў зьняволены аўстра-вугорскімі ўладамі на 7 гадоў. У 1863 годзе ён узначаліў паўстанцаў у Дзісенскім павеце, дзе загінуў у баі пад Парэччам.

🖌Мастацкая спадчына

Нават у эміграцыі (Эўропа, ЗША) Дмахоўскі не пакідаў творчасьці: ствараў бюсты Джорджа Вашынгтона, Тадэвуша Касьцюшкі, помнік Валерыяну Пяткевічу ў Парыжы. У ЗША ён быў вядомы пад псэўданімам Генры Сандэрс, а яго працы ўпрыгожваюць Кангрэс ЗША і сёньня.

Вярнуўшыся ў Вільню (1861), ён стварыў барэльефы Барбары Радзівіл, помнік паэту Ўладзіславу Сыракомлю й фігуру Св. Уладзіслава для катэдральнага сабора. Гэтыя творы — ня толькі мастацкія шэдэўры, але й сьведчаньні любві да роднай культуры.

❓️Чаму ён важны для Беларусі?

Дмахоўскі — прыклад сінтэзу мастацтва й палітыкі. Яго жыцьцё нагадвае: барацьба за волю можа існаваць побач з творчым адраджэньнем. Сёньня на яго магіле каля вёскі Бірулі (Докшыцкі раён) стаіць помнік — сымбаль памяці пра тых, хто змагаўся за нашую Радзіму.

#ГісторыяБеларусі #Паўстаньне1863 #Мастацтва

⚔️🎨 Hienrych Dmachoŭski: skulptar i paŭstaniec, jaki złučyŭ mastactva z baraćboj

Hienrych Dmachoŭski (1810–1863) — adzin z hierojaŭ biełaruskaj historyi, čyjo imia źviazana z nacyjanalna-vyzvalenčym rucham i mastactvam.

🛤Šlach žyćcia

Dmachoŭski ŭdzielničaŭ u paŭstańniach 1830–1831 i 1863–1864 hadoŭ. Padčas pieršaha paŭstańnia jon kamandavaŭ partyzanskim atradam na Paleśsi, a paśla parazy byŭ źniavoleny aŭstra-vuhorskimi ŭładami na 7 hadoŭ. U 1863 hodzie jon uznačaliŭ paŭstancaŭ u Dzisienskim paviecie, dzie zahinuŭ u bai pad Pareččam.

🖌Mastackaja spadčyna

Navat u emihracyi (Eŭropa, ZŠA) Dmachoŭski nie pakidaŭ tvorčaści: stvaraŭ biusty Džordža Vašynhtona, Tadevuša Kaściuški, pomnik Valeryjanu Piatkieviču ŭ Paryžy. U ZŠA jon byŭ viadomy pad pseŭdanimam Hienry Sanders, a jaho pracy ŭpryhožvajuć Kanhres ZŠA i siońnia.

Viarnuŭšysia ŭ Vilniu (1861), jon stvaryŭ bareljefy Barbary Radzivił, pomnik paetu Ŭładzisłavu Syrakomlu j fihuru Sv. Uładzisłava dla katedralnaha sabora. Hetyja tvory — nia tolki mastackija šedeŭry, ale j śviedčańni lubvi da rodnaj kultury.

❓️Čamu jon važny dla Biełarusi?
Dmachoŭski — prykład sintezu mastactva j palityki. Jaho žyćcio nahadvaje: baraćba za volu moža isnavać pobač z tvorčym adradžeńniem. Siońnia na jaho mahile kala vioski Biruli (Dokšycki rajon) staić pomnik — symbal pamiaci pra tych, chto zmahaŭsia za našuju Radzimu.

#HistoryjaBiełarusi #Paŭstańnie1863 #Mastactva

⚔️ Вайна 1792 году: апошні ўдар па незалежнасьці Рэчы Паспалітай

У траўні 1792 году расейская армія ўварвалася ў Рэч Паспалітую, каб здушыць Канстытуцыю 3 траўня — першую ў Эўропе й другую ў сьвеце, якая абмяжоўвала ўладу магнатаў і ўмацоўвала дзяржаву. Гэта быў ня проста канфлікт — гэта быў замах на самабытнасьць беларуска-літоўскіх земляў.

❓️Чаму пачалася вайна?

📌Канстытуцыя 1791 году скасавала расейскі пратэктарат і правяла дэмакратычныя рэформы: спадчыннасьць трону, правы мяшчан, павелічэньне войска.
📌Кацярына ІІ і мясцовыя кансэрватары (Таргавіцкая канфэдэрацыя) бачылі ў гэтым пагрозу сваім інтарэсам.

📄Ход падзеяў

Расея ўвяла 97-тысячную армію, у той час як Рэч Паспалітая мела толькі 70 тыс. салдатаў. Нягледзячы на мужнасьць войскаў ВКЛ (напрыклад, бітвы пад Зяленцамі), адступленьне было няўхільным. Кароль Станіслаў Аўгуст перайшоў на бок канфэдэратаў, што прывяло да капітуляцыі.

Наступствы для Беларусі⬇️

1. У 1793 годзе адбыўся Другі падзел Рэчы Паспалітай: цэнтральныя беларускія землі адышлі да Расеі.
2. Ліквідаваны дзяржаўныя інстытуты ВКЛ, пачалася русыфікацыя й эканамічны заняпад.

Гэтая вайна — сымбаль страты сувэрэнітэту й спробы рэфармаваньня дзяржавы, якая магла стаць прыкладам для Эўропы. Няхай памяць пра гэтыя падзеі нагадвае нам пра каштоўнасьць незалежнасьці!

#ГісторыяБеларусі #РэчПаспалітая #Канстытуцыя3Траўня

📚 Міхаіл Кахановіч: асьветнік, які заклаў падмурак беларускай школы 

Міхаіл Сілуянавіч Кахановіч (1882–1934) — адзін з ключавых дзеячоў беларускага нацыянальнага адраджэньня пачатку ХХ стагодзьдзя. Нарадзіўся ў сям’і праваслаўнага сьвятара ў вёсцы Вялікія Лукі (цяпер Баранавіцкі раён), але абраў шлях асьветніка й палітыка, а не царкоўнага служыцеля. 

📖Асьветніцкі шлях
У 1919 годзе Кахановіч стаў першым дырэктарам Віленскай беларускай гімназыі — адной зь першых навучальных установаў, дзе выкладаньне вялося на роднай мове. Нягледзячы на недахоп падручнікаў і фінансаў, яму ўдалося арганізаваць навучаньне для 340 вучняў, што стала прарывам для беларускай адукацыі. 

🏛Палітычная дзейнасьць
Пасьля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 году Кахановіч увайшоў у Беларускі нацыянальны камітэт і стаў старшынём Магілёўскага беларускага камітэта. Ён арганізаваў сходы, дзе падтрымлівалася ідэя незалежнасьці Беларускай Народнай Рэспублікі. У 1920-я гады, будучы дэпутатам польскага сейма, ён адстойваў правы беларусаў на адукацыю й культуру, змагаўся за захаваньне Жыровіцкага манастыра ад польскіх уладаў. 

Трагічны фінал 
У 1933 годзе Кахановіч быў арыштаваны савецкімі ўладамі па сфабрыкаванай справе «Беларускага нацыянальнага цэнтра» і расстраляны ў 1934 годзе. Рэабілітаваны толькі ў 1956 годзе. 

#ГісторыяБеларусі #Асьвета #Памяць